Ufuk kıpkırmızı parlıyor. Europa Universalis 5, büyük strateji türünün yeni kralı olmaya hazırlanıyor. Bu oyun, Europa Universalis 4’ün 12 yıl boyunca aldığı güncellemeler ve genişleme paketlerinin ardından geliyor, bu yüzden yetişmesi gereken epey şey var. Ama tarihsel simülasyonun büyük bir kısmı halihazırda yerinde ve yeni özelliklerle, yönetimini üstlendiğiniz yaramaz halklara odaklanan taze bir bakış açısı da getiriyor. Tıpkı selefleri gibi, Europa Universalis 5 de son derece karmaşık bir oyun olacak. Ben de bu karmaşıklığı açıklamak için elimden gelenin en iyisini yapacağım.
Aşağıda oyunun en büyük özelliklerini özetledim. Umarım bu karmaşık oyunu, ortalama bir tarih meraklısının anlayabileceği bir forma sokabilmişimdir. Bu içerik, geliştiriciler tarafından bir yıl boyunca paylaşılan geliştirici günlüklerine dayanıyor. Ama kim bu kadar uzun yazıları okuyacak vakte sahip ki? Bırakın ben sizin için özetleyeyim. İşte Europa Universalis 5 hakkında bildiğimiz her şey ve nasıl oynanacağına dair detaylar.
Europa Universalis Nedir?
Bu seriye yeni olanlar için, Europa Universalis devasa bir dünya haritasında geçen büyük strateji oyunudur. Oyun, 14. ve 18. yüzyıllar arasında uzanan uzun bir tarihsel dönemi kapsar. Bir ulusun kontrolünü alarak vergiler, yasalar, diplomasi ve ordu yönetimini üstlenirsiniz. Çoğu oyuncu, haritadaki toprakları kendi rengine boyayarak yayılmayı hedefler. Ancak bazı oyuncular daha farklı yollara saparak kültürel bir dev ya da ticaret imparatorluğu kurmayı tercih eder.
Aynı zamanda son derece karmaşıktır; sayısız menü, buton, kaydırıcı ve kararlarla doludur. Ancak öğrenmeye ve oyunun işleyen çarklarını manipüle etmeye istekli olanlar için Europa Universalis oyunları en derin ve tatmin edici strateji deneyimlerinden biridir.
Europa Universalis 5 Ne Zaman Çıkacak?
Bir Paradox yetkilisine çıkış tarihi sorulduğunda şu cevabı verdi: “Şu anda çıkış penceresiyle ilgili bir şey söylemiyoruz.” Yani üzgünüm, henüz bir bilgi yok.
Europa Universalis 5 ile 4 Arasındaki Farklar
Herkesin yeni seride en çok merak ettiği şey ise; oyundaki yenilikler.
EU5 ile EU4 arasındaki farkları aşağıda listeledik.
1. Nüfus Sistemi (Pops) ve Sınıflar (Estates)
EU5, Victoria 3’ten ilham alarak eyaletleri farklı kültür, din ve ihtiyaçlara sahip popülasyonlarla (pops) dolduruyor. Bu, nüfus yönetimini daha karmaşık hale getiriyor. Ayrıca, sınıflar (estates) daha dinamik hale getirilmiş; artık doğrudan pop türlerine bağlı değiller ve daha esnek bir yapıya sahipler.
2. Mana Sistemi Kaldırıldı
EU5’te, EU4’teki soyut “mana” sistemi kaldırıldı. Bu, oyuncuların eylemlerini daha somut kaynaklara dayandırarak gerçekleştirmelerini sağlayacak. Böylece, oyun daha gerçekçi ve stratejik bir hal alıyor.
3. Politika Kaydırıcıları (Policy Sliders) Geri Döndü
EU5, serinin ilk üç oyununda bulunan politika kaydırıcılarını geri getiriyor. Bu sistem ile birlikte, oyuncuların uluslarının politikalarını daha net bir şekilde yönlendirmelerine olanak tanıyacak.
4. Topluluk Katılımı ve Geri Bildirim
EU5’in geliştirme sürecinde, oyuncu topluluğunun geri bildirimleri önemli bir rol oynadı. Geliştirici ekip, oyuncuların önerilerini dikkate alarak oyun mekaniklerinde değişiklikler yaptı. Örneğin, pop ve estate sistemleri, topluluk geri bildirimleri doğrultusunda daha esnek hale getirildi.
5. Gelişmiş Diplomasi ve Ekonomi Sistemleri
EU5, diplomasi ve ekonomi sistemlerini daha derinleştiriyor. Oyuncular, uluslararası ilişkileri ve ekonomik stratejileri daha ayrıntılı bir şekilde yönetebilecekler. Bu, oyunun stratejik derinliğini artırıyor.
6. Detaylı Harita ve Coğrafi Özellikler
EU5’te harita, arazi yapısı, bitki örtüsü ve iklim gibi coğrafi özellikleri daha ayrıntılı bir şekilde yansıtıyor. Bu, oyuncuların stratejik planlamalarını daha gerçekçi faktörlere dayandırmalarını sağlıyor.
7. Türkçe Dil Desteği
EU5, Türkçe dil desteğiyle geliyor. Bu sayede artık Türk oyuncularda oyunu daha rahat ve anlaşılır bir şekilde deneyimleyebilecek.
Europa Universalis 5 Nasıl Çalışıyor?
Geliştirici stüdyo Paradox Tinto, son bir yıl boyunca Europa Universalis 5’in detaylarını damla damla paylaştı. “Project Caesar” adını verdikleri bu süreci bir geliştirici günlüğü üzerinden yürüttüler ve burada yeni özellikleri ve ekran görüntülerini yayınladılar. Ancak bu proje, paylaşılan haritalar, pencereler ve karakter çizimleri nedeniyle o kadar açık bir şekilde EU5 olduğu anlaşılınca, geliştirici günlüklerinde bolca alaycı ifadeyle “çok gizli projemiz” demeye başladılar.
Şimdi gelin, bu 60’tan fazla günlük yazısı (ve erken sürümden sınırlı deneyim) temel alınarak oyunun tüm büyük özelliklerini sindirilebilir bir şekilde özetleyelim. Gerçi “sindirilebilir” dediysem, geliştirici notlarını lokmalara ayırsak da hala devasa bir içerik bizi bekliyor. Oyun karmaşık, anlatılacak çok şey var. Hadi başlayalım!
Not: Oyunun hala geliştirme aşamasında olduğunu ve bazı detayların değişebileceğini unutmayın.
En Büyük Yenilikler
Başlangıç ve Bitiş Tarihleri
Oyunun tarihi başlangıç yılı 1 Nisan 1337 olacak. Bu tarih, tarihçiler tarafından Fransa ile İngiltere arasında başlayan Yüz Yıl Savaşı’nın başlangıcı olarak kabul edilir. Bitiş tarihi henüz açıklanmadı ancak oyunun en azından 1700’lü yıllara kadar süreceği doğrulandı. Bazı oyuncular, oyunun Victoria 3’ün başladığı 1836 yılına kadar uzanabileceğini tahmin ediyor ama bu sadece bir spekülasyon.
Nüfus (“Pops”)
Nüfus artık ülkenizin kaderinde çok daha büyük bir rol oynuyor. Bu nüfus, tıpkı Victoria 3 veya Stellaris’te olduğu gibi farklı gruplara (poplara) ayrılmış. Bu gruplar; köylüler, din adamları, burjuvalar, soylular, kabile üyeleri veya köleler olabilir. Aynı zamanda din ve kültüre göre de ayrılırlar. Örneğin İberya’da bir pop Katalan köylülerden oluşurken, diğeri Bask soyluları olabilir. “Bu pop bir kişiden de oluşabilir, 250 milyon kişiden de; ama hala bir ‘pop’ olarak anılır.” Bu gruplar orduya katılır, binalarda çalışır ve ticareti yürütür. Savaş, kıtlık ya da veba gibi olaylar pop’ları etkileyebilir ve ülkenizi istikrarsızlığa sürükleyebilir. Hatta iyi zamanlarda bile bu grupların altın, safran ya da kürk gibi ihtiyaçları olur; karşılanmadığında ise mutsuzluk başlar.
Sınıflar (The Estates)
Bu da oyunun yeni büyük sistemlerinden biri. Temel olarak dört güçlü sınıfı dengede tutmanız gerekiyor: soylular, din adamları, burjuvalar ve halk (siz ise “taç” olarak yer alıyorsunuz). Europa Universalis 5, bu çıkar gruplarını dengelemeye dayalı bir oyun olacak. Her sınıfın memnuniyet seviyesini ekranın üst kısmından takip edebileceksiniz. Burjuvalar yeni ticaret merkezleri kurulmasını sevebilir. Din adamları ise sapkınlara hoşgörü getiren bir yasadan nefret edebilir. Bu sistem, Reigns oyunundaki sağa-sola kaydırmalı krallık yönetiminin çok daha karmaşık bir versiyonu gibi düşünebilirsiniz.
Çağlar (Ages)
Zaman tıpkı diğer Paradox oyunlarında olduğu gibi hızlı veya yavaş akabilecek. Ancak her 100 yılda bir yeni bir “çağ” başlayacak. Bu çağlar sırasıyla: Gelenek Çağı, Rönesans Çağı, Keşif Çağı, Reform Çağı, Mutlakiyet Çağı ve Devrim Çağı olacak. Rönesans döneminde İtalya’daki şehirlerde bankacılık fırlayabilir. Mutlakiyet Çağı ise imparatorluk kavramı üzerinden ordu kurma sistemlerinde devrim yaratabilir. Bu kısım tarih meraklıları için oldukça keyifli olabilir.
Otomasyon
Yeni gelen bu sistem, özellikle yeni oyuncular için kral olmayı kolaylaştırabilir. Ticaret veya diplomasiyi tamamen otomatikleştirebileceksiniz. Ordularınıza “Ev Topraklarını Koru” ya da “Düşman Ordularını Avla” gibi genel hedefler vererek onların yönetimini bilgisayara bırakabileceksiniz. Vergi takibi veya mali işler de otomatikleştirilebilir. Bu sistem mikroyönetim yükünü hafifletmek için tasarlanmış. Ancak bazı menüler bilgisayar tarafından kontrol edildiği için gri renge dönüşebilir ve erişilemez hale gelebilir, bu da kafa karışıklığı yaratabilir.
Karakterler
Paradox’un dediğine göre, “EU5’teki karakterler, EU4’e göre daha canlı“. Sanatçılar, bakanlar, krallar ve isyancılar olacak. Bu karakterlerin sahip olduğu beceriler ve özellikler onları belli işlerde daha iyi hale getirecek. Örneğin, iyi askeri becerilere sahip bir amiral daha iyi bir filo yönetebilir. Ancak Crusader Kings hayranı olanlar fazla heyecanlanmasın. Çünkü burada karakterler hala devletin birer aracı olarak görülüyor. “Bu oyunda karakterler büyük iyilik için kullanılacak araçlardır. Bu, kızınızı Fransa ile ittifak kurmak için evlendirmeniz anlamına geliyorsa, öyle yapmanız gerekir.”
Toprak Sahibi Olmayan Yapılar
Crusader Kings 3’teki “topraksız” karakterlere benzer şekilde, EU5’te de “topraksız” oynanabilir yapılar olacak. Örneğin, bazı bankacılık ulusları doğrudan toprak sahibi olmak yerine diğer ülkelerdeki binalar aracılığıyla kredi verecek. Hansa Birliği gibi ticaret oluşumları da benzer şekilde çalışacak. Japonya’daki Daimyolar ise kendine özgü bir düzende olacak. Ayrıca “ordu temelli ülkeler” (örneğin Bozkır Hordaları) orduları olduğu sürece hayatta kalacaklar. “Donanma temelli bir ülke” de ima edildi (belki denizci korsanlar olabilir). Son olarak, bazı “devletsiz toplumlar” yalnızca pop’lar üzerinden tanımlanacak. Paradox’a göre, bu tür birimler ilk başta oynanabilir olmayabilir ama Yeni Dünya’daki bazı yerli kabileler bu kategoriye girebilir.
Ekonomi
Vergi gelirlerinin yanı sıra, bir hükümdar olarak uluslararası ticareti de yakından takip etmen gerekecek. İşte bilmen gereken ana başlıklar:
Talepler (Demands)
Pop’lar (nüfus grupları) belirli şeyleri ister ama bu ihtiyaçlar evrensel değildir. Her pop ekmek ve bira istemez; bazı talepler ancak bu mallar bilinir ya da moda olursa ortaya çıkar. Paradox bu konuda şöyle diyor: “Tütün talebi Avrupa’da ancak pop’lar gerçekten bundan haberdar olursa ortaya çıkar.” Soğuk bölgelerde yaşayanlar daha fazla kereste veya kömür isterken, Jain pop’ları kesinlikle kürk istemez. Eğer pop’ların ihtiyaçları karşılanmazsa, memnuniyet seviyeleri düşer. Yeterince memnuniyetsiz hale gelirlerse, isyancı grupları desteklemeye başlarlar.
Binalar (Buildings)
Kasaba ve bölgelerde çeşitli binalar inşa edeceksin: Atölyeler, dökümhaneler, taş ocakları, kaleler… Hepsi farklı etkiler ve bonuslar sağlar. Manastırlar ve kiliseler din adamları sınıfının gücünü artırabilir (ki bu her zaman iyi bir şey değildir), ama aynı zamanda kağıt ve şarap gibi mallara olan talebi artırırlar. Eğer bir maden veya demirci yerel ekonomiyi bozuyorsa, bireysel binaları kapatarak üretimi durdurman da mümkün olacak.
Ticaret (Trade)
Pop’ları doyurmanın yollarından biri dünya pazarlarında ticaret yapmaktır. Ancak bu, oldukça karmaşık bir ağdır. Ülkenizdeki temel binalardan “ham” ürünler (örneğin demir, çay, şarap) üretebilir ya da gelişmiş binalardan “işlenmiş” ürünler (örneğin porselen, ateşli silahlar, cam) elde edebilirsin. Örneğin bir kereste fabrikası odun üretir, ardından bir kağıt üreticisi bu odunu hamura dönüştürür. Tüm ürünler, bölgeden bölgeye hareket ederek yerel pazarlara ulaşır. Burjuva sınıfı kendi başlarına bu ticareti yapar. Bu süreçlerin çoğu oyun motoru tarafından otomatik yürütülür ama ticareti elle yönetmek de mümkün. Paradox şöyle diyor: “Ticaret her zaman harita üzerinde bir yol izlemek zorundadır.” Ayrıca oyunda yer alacak ürünlerin uzun bir listesi de olacak.
Limanlar (Ports)
Paradox’a göre “Haritadaki bazı yerler liman olarak diğerlerinden daha elverişli.” İspanya’daki A Coruña ya da tüm Hollanda gibi doğal limanlar, ticaretin daha verimli olmasını sağlar, ordular ise daha hızlı yükleme ve boşaltma yapabilir. Bir limanı abluka altına almak düşman için felaket olabilir ve toparlanmaları aylar sürebilir. Önceki oyunda tersaneler sınırlı sayıda gemi üretebiliyordu. Ancak artık aynı tersanede 20 gemiye kadar üretim kuyruğa alınabilecek. Paradox, donanma oyuncuları için “sevinç gözyaşlarıyla” oynanabileceklerini söylüyor.
Yollar (Roads)
Gittiğimiz yerlerde yollara ihtiyacımız var. Paradox Tinto, EU5’in şimdiye kadar yaptıkları “en detaylı yol sistemine” sahip olacağını söylüyor. Imperator: Rome’da olduğu gibi, yollar hem ordu hareket hızını ciddi şekilde artıracak hem de ticareti güçlendirecek. Oyuncular yolları elle çizebilecek ya da oyunun verimli önerilen güzergahları belirlemesine izin verebilecek.
Ambargolar (Embargos)
Malları harita boyunca taşımak demek, tüccarların bazı yerlerde vergi ödemesi ya da satışlarının engellenmesi anlamına gelebilir. Geliştiricilere göre “Her pazar belirli malları ihracat ya da ithalat için yasaklayabilir.” Örneğin Müslüman pazarlar şarap, bira ve içki ithalatını ve ihracatını yasaklayabilir. Kendi ambargonuzu koyarak yabancı tüccarları engelleyebilirsiniz, ama bu dış ilişkileri bozabilir (eh, biraz güncel bir konu!). Tüm bu sistem fazla karmaşık gelirse, Europa Universalis 5 bunların çoğunu otomatikleştirme seçeneği de sunacak.
Teknoloji ve Gelişmeler (Advances and Technology)
Her çağın başında bir odak seçmeniz gerekir. Bu odak, oyunun devasa teknoloji ağacındaki (tüm çağlar boyunca toplamda 2000 gelişme olduğu söyleniyor) hangi teknolojileri geliştirip ilerleteceğinizi belirler. Araştırmaları sıraya alabilir veya her şeyi bilgisayara bırakarak otomatik hale getirebilirsiniz. (Umarız bilgisayar ülkenizi yerle bir etmez…)
Askerî Sistem
Sınırlarını genişletmek için diğer ülkelere kılıç ve tüfekle girmek hala yaygın bir oynanış şekli olacak. İşte önemli askeri sistemler:
Ordular (Armies)
Dört tür birlik olacak: piyade, süvari, topçu ve yardımcı birlikler (auxiliary). Düşman saldırısı ya da isyan sırasında levhalar (zorunlu askerlik birlikleri) toplanabilecek. Ücret karşılığı paralı askerler de tutulabilir ama rakipleriniz tarafından satın alınabilirler. Levhalar doğrudan ülkenizin pop’larından oluşacak. Yani öldüklerinde nüfus da azalacak. Bu da savaşların ekonomiye doğrudan etkisi olacağı anlamına geliyor. Daha az insan = daha az vergi!
Savaşlar (Battles)
EU4’te savaşlar gün üzerinden hesaplanıyordu. Ama EU5’te zaman saat üzerinden işleyecek. Bu, haritanın detaylılığı nedeniyle gerekli hale gelmiş. Alayları doğru kanatlara yerleştirerek mikro yönetim yapabilir ya da otomatik dengelemeyi seçebilirsiniz. Ama sonuçta savaşlar hâlâ zar atışları, moral değerleri ve kodların derinlerinde kaynayan sistemlerle kazanılıyor. Hız ve inisiyatif artık daha önemli. Zeki oyuncular hâlâ arazileri savunmada avantaj olarak kullanabilir. Ama özetle: büyük sayılar ve iyi silahlar genelde kazanır.
Casus Belli (Savaş Sebebi)
EU oyunlarında gelişigüzel savaş açamazsınız; daima meşru bir sebep gerekir. Bu EU5’te de geçerli. Ancak artık EU4’teki gibi her zaman “iddia uydur” sistemi olmayacak. Daha yaratıcı yollarla savaş gerekçesi bulmanız gerekecek. 50’den fazla farklı casus belli olacak. Örneğin, bir ülke sularınızda korsan kullanmışsa ya da Tatar boyunduruğuna isyan etmek istiyorsanız geçerli sebepler olabilir. Hatta bazen sadece “hakaret edildi” diye bile savaş başlatılabilir.
Lojistik (Logistics)
EU5’te ordular hareket ettikçe moralleri yavaşça azalacak. Bu, ülke boyunca yürüyüşün zorluklarını yansıtmak için yapılmış. Büyük ordular daha yavaş ilerler ve her ordu yemek ihtiyacı duyar. Yeni “yardımcı birlikler” rasyon taşır ve orduyu destekler. Ama askerler, geçtikleri işgal altındaki bölgelerden de yiyecek çalabilir. Tabii bu da yerel pop’ları aç bırakabilir.
Kuşatmalar (Sieges)
Paradox’a göre “kuşatmalar bir kumardır.” Saldıran ordu için yiyecek çabuk tükenir ve her iki taraf da hastalık ve susuzluk riski taşır. Şehri ya da kaleyi doğrudan saldırarak almak, kuşatma yerine daha cazip hale getirilmiş. Çünkü başarısız olsanız bile kurtulan askerlerinizle yiyecek israfı yaşamamış olursunuz.
Tahribat (Devastation)
Savaş bir bölgeyi harap ederse, bu topraklar “tahribat” haline gelir. Bu, oldukça büyük etkileri olan bir durumdur. Zamanla nüfusu azaltır ve yiyecek/ürün üretimini ciddi şekilde düşürür. Yani insanlar ve toprak kullanılmaz hale gelir ve toparlanmaları yıllar sürebilir. Ancak kabine kararları ile yeniden yapılanma süreci hızlandırılabilir.
Saldırgan Genişleme (Aggressive Expansion)
EU4’te uluslara “ne kadar kabadayı olduğunuzu” ölçen soyut bir değer olan “düşmanlık” vardı. EU5’te bu sistem “saldırgan genişleme” (aggressive expansionism) olarak yeniden tasarlandı. Benzer ama birebir aynı değil. Diğer ülkeleri fethetmek bu değeri yükseltir. Ancak aynı zamanda “bu saldırganlığın kaynağına yakın olan ülkelerin” tepkisini de artırır. Yani etrafınıza sürekli saldırırsanız, bir süre sonra diğer ülkeler birleşip sizi düşürmek için koalisyon kurabilir.
İsyancılar (Rebels)
Eğer pop’lar çok fazla memnuniyetsiz olursa, isyancı gruplara katılabilir. Bu isyancılar birkaç kategoriye ayrılabilir: bağımsızlık isteyen milliyetçiler, taht iddiasında bulunanlar ya da dini savaşçılar gibi. Köle nüfuslar da özgürlük için ayaklanabilir. Bu iç savaşlar bazen başka ülkelerin de destek verdiği “ayaklanma” olabilir, ya da tamamen ülke içi bir “iç savaş” olabilir.
İç Savaş (Civil War)
Imperator: Rome’da olduğu gibi, iç savaş kaybettiğinizde oyun bitmeyecek. Bunun yerine, kazanan taraf olarak oyuna devam edebileceksiniz. Bu, yeni bir hükümdar, yeniden yazılmış yasalar ve hatta farklı bir din anlamına gelebilir. Paradox şöyle diyor: “Sonuçta, köylüler ayaklanıp kazanırsa, eski ihtişamlı serflik monarşiniz devam etmeyecek.”
Oyun Dünyası
Europa Universalis, tarih kadar coğrafyayla da ilgili bir oyun. Ancak ikisini birden doğru yapmak önemli. İşte coğrafi ve tarihsel bazı temel özelliklerin özeti:
Dünya Haritası
Paradox, kadrosunda tarih doktoraları yapmış geliştiriciler barındıran bir stüdyo. Haritaları, “akademik kaynaklar, coğrafi veriler ve idari bilgilerle” yeniden oluşturulmuş. Dünyanın nasıl şekillendiğini görebileceğin harita ekran görüntüleri; din, yönetim biçimi, iklim gibi kategorilere göre ayrılmış.
Arazi (Terrain)
EU4’te araziler oldukça basitti: “bataklık”, “savanna”, “orman”, “çöl” gibi kutucuklardan oluşuyordu. Ancak EU5’te sistem çok daha karmaşık. Her bölge şu üç faktöre sahip olacak:
- İklim (climate): Tropikal, kurak, kutupsal gibi.
- Topografya (topology): Düzlük, dağ, kıyı okyanusu gibi.
- Vejetasyon (vegetation): Orman, tarım arazisi, seyrek bitki örtüsü gibi.
Bu üç özellik çeşitli kombinasyonlarla birleştirilecek. Yani bir arazi “tropikal dağ ormanı” veya “seyrek kutup kıyısı” olarak tanımlanabilir. Bu araziler sadece orduları değil, aynı zamanda gıda üretimini ve yaşam süresini de etkiler. Örneğin çölde tarım verimi düşük olur, tropikal veya kutupsal iklimlerde yaşam süresi düşebilir.
Keşif (Exploration)
Dünyanın uzak köşelerini keşfe göndereceğin karakterler için hatırı sayılır miktarda altın harcaman gerekecek. Bu görevler sırasında keşif ekibi, ormanları yararak ilerlerken veya tundradan geçerken gecikmeler yaşayabilir. Keşif hızını, tarihte gemilerin kullandığı “deniz yolları” da etkileyecek. Ancak bir kısayol var: başka bir ülkede casus ağı kurarsan onların haritalarını çalabilirsin.
Sömürgeleştirme (Colonising)
Bir bölgeyi kolonileştirmek için pahalı bir “koloni ruhsatı” (colony charter) alman gerekiyor. Ancak bunun da bazı koşulları var. Öncelikle ülkenin “öngörülen güç” eşiğini geçmesi gerekiyor. Bu, milletinin ne kadar gelişmiş olduğuna dair bir ölçü. Kolonileşme, pop’larının başka bir bölgeye göç etmesiyle gerçekleşiyor. Pop’lar yoktan var olmaz, bu yüzden nüfusu az olan ülkeler için sömürgeleştirme pek uygun değil. Bu süreç uzun ve pahalı olacak, ancak Keşif Çağı’nda bazı kabine kararlarıyla hızlandırılabilir.
Kölelik (Slavery)
Tartışmalı ama tarihsel bir konu. Paradox, tarihin bu kısmını yumuşatmak istemediklerini söylüyor. Bu yüzden kölelik doğrudan simüle edilecek. Bazı erken dönem uygarlıklarında (örneğin Aztekler, Berberiler, bazı Hint ve Afrika ülkeleri) kölelik bulunacak. Zamanla Avrupa kolonizasyonu ile birlikte “üçgen ticaret” modeli de oyuna girecek. Köleler hem “pop” hem de “mal” olarak işlenecek; yani ticaret yoluyla nüfus transferi yapılabilecek. Köleler ayaklanabilir, özellikle okuryazarlık artarsa memnuniyetsizlik de artar. Oyuncular isterse köle tüccarlarını sınır dışı edebilir ya da köleleştirilen vatandaşlarını kurtarmak için savaş açabilir. Ancak köle ticaretinden kazanç sağlamak da mümkün olacak — tarihin rüzgârları bu pratiği sona erdirene dek.
Felaketler (Disasters)
İki tür felaket olacak:
- Tarihi felaketler: Örneğin İngiltere’deki Güller Savaşı gibi, gerçek tarihsel olaylar.
- Evrensel krizler: Her ülkeyi etkileyebilecek felaketler. Örneğin; “saray ve ülke” krizi, eğer bir mutlakiyetçi kral olarak herkesi kızdırırsan ortaya çıkar. Bu kriz 10 yıl sürebilir ve herkesi memnun etmeye çalışarak çözülmelidir.
Diğer örnekler:- Dini kargaşa: Ruhban sınıfı, dini bölünmelerle başa çıkamazsa.
- Doğal felaketler: Depremler, kasırgalar, hatta “küçük buzul çağı”.
Hastalıklar (Disease)
Dünya genelinde birçok salgın olacak. Bubonik veba başta olmak üzere; sıtma, tifüs, çiçek, kızamık gibi hastalıklar da yayılacak. “Büyük veba” adlı bir hastalık özellikle Yeni Dünya’daki halkları etkileyecek — bu, Avrupalı sömürgecilerin getirdiği hastalıkları temsil ediyor. Paradox’a göre, bu hastalık “nüfusun %75 ila %90’ını öldürebilir.” Pop’lar zamanla bağışıklık geliştirecek ama hastaneler ve ilgili yapılarla destek vermek de mümkün.
Kış (Winter)
Her bölgede kış sert geçmeyecek, ama sert kışlar çok büyük etkiler yaratacak. Örnekler:
- Gıda üretimi sıfıra düşebilir.
- Askerler yolda donarak ölebilir.
- İnşaatlar durabilir.
- Dağ geçitleri kapanabilir.
- Deniz yolları buz tutabilir (bu, ticareti ve donanma hareketlerini engeller ama ordular bu buzdan geçebilir).
Durumlar (Situations)
Oyunun zamanla gelişen olayları için kullanılan sade bir terim. Örneğin:
- Kara Veba oyunun tüm dünyasını etkileyen bir durum olacak.
- İtalya’daki siyasi çalkantılar “İtalyan Savaşları” ile işlenecek.
- Çin’de Yuan Hanedanlığı için Kırmızı Sarıklı İsyanı ciddi bir kriz yaratacak. İstikrarı yeniden sağlamak gerekecek.
Kültür
Europa Universalis 5’te ülkeni pop’lar yönlendiriyorsa, onların inançları ve kültürel yapıları da aynı derecede önemlidir. İşte bu alandaki büyük başlıklar:
Kültürler (Cultures)
Paradox’a göre “zor bir konu”, çünkü “kültür”ün tanımı bile tartışmalı. Ülkenin bir “birincil kültürü” olacak ama sınırların içinde başka kültürler de yer alabilir. Örneğin İber Yarımadası’nda Aragonlular, Endülüslüler, Basklar, Katalanlar vs. olabilir. Kültürler birbirine “düşman”, “nötr” ya da “akrabalar” gibi yaklaşabilir. Bazı kültürler “hoşgörülmeyen” sayılırsa, bu kültüre ait pop’lar ülkede mutsuz olur. Bazı karma kültürler de olabilir (örneğin “Norse-Gael” gibi).
Din (Religion)
Şu anda oyunda 9 büyük din grubu var: Hristiyanlık, İslam, Doğu dinleri, Dharma dinleri, Zerdüştlük, Maniheizm, Musevilik, And Dağları dini ve Paganlık.
Her biri mezheplere ayrılmış. Örneğin Hristiyanlıkta; Katoliklik, Kalvinizm, Ortodoksluk gibi.
EU4’te 27 olan din sayısı burada 300’ü geçiyor.
Daha önce misyonerle dönüşüm sağlanırken, artık kabine kararları ve dini yapılar gibi yollarla yavaşça din değiştirme olacak.
Bazı dinler, ülke liderliğini sınırlayan özel mekaniklere sahip. En ilginç örnek: Kalvinist ülkeler savaşta asla zar atmaz çünkü her şey önceden “kaderle belirlenmiştir”.
Dil (Language)
Her dilin bir “Dil Gücü” olacak — bu, o dilin dünyada ne kadar yaygın olduğunu gösterir. Yaygın diller ülkeye avantaj sağlayacak. Ayrıca:
- Dini yazılar için ayin dili,
- Hukuki belgeler için mahkeme dili,
- Ticarette yaygın olarak kullanılan ortak diller (lingua franca)
gibi kavramlar da yer alacak.
Bazı şehirler, yöneten kültürün diliyle isim değiştirecek.
Kültür Savaşı (Culture War)
Fiziksel savaşlara ek olarak, “saldırgan kültür”ün “savunmadaki kültür”ü aşındırdığı bir sistem var. Paradox bu sisteme hafif komik biçimde “kültür savaşı” diyor. Toprak alımlarından sonra halkın asimile edilmesini ya da kültürel baskıyı simüle etmek için tasarlanmış.
Sanatçılar (Artists)
Rönesans’tan itibaren ülkelerde belirli karakter olarak sanatçılar belirecek. “Yeni sanat üretmeye çalışacaklar ya da ne üretmeleri gerektiğini düşünecekler,” diyor Paradox. Sanatçılara patronluk yapman (yani maaş vermen) gerekecek. Eğer üretmezlerse, onlara doğrudan para verip komisyonla eser yaratabilirsin. Ressam, heykeltıraş, yazar, mimar olabilirler. Komşu ülkelerden sanatçı da çalabilirsin!
Sanat Eserleri (Works of Art)
Sanatçıların ürettiği tablolar, yapılar ve yazılı eserler. Şu an 250 civarı planlanmış durumda.
Bunlar şehirlere kültürel prestij ve fayda sağlar ama başka ülkeler tarafından yağmalanabilir ya da yok edilebilir.
Paradox diyor ki: “Kendi British Museum’unuzu bile kurabilirsiniz.”
Okuryazarlık (Literacy)
Pop’ların bir okuryazarlık seviyesi olacak. Bu bazen iyi, bazen kötü olabilir.
Örneğin köle pop’lar arasında okuryazarlık artarsa isyan riski yükselir.
Ama genel halkın yüksek okuryazarlığı, araştırma hızını artırır.
Toplumsal Değerler (Societal Values)
Ülkenin benimseyeceği geniş ideolojik eğilimlerdir.
Örnekler:
- Spiritüalist: Şehirlerde daha fazla din adamı olur.
- Hümanist: Sapkınlara karşı daha hoşgörülü olunur.
- Savaş yanlısı (Belligerent) vs Uzlaşmacı (Conciliatory)
- Merkantilizm vs Serbest Ticaret
- Bireycilik vs Toplumculuk
Bu ideolojik etiketlerin her biri, ülkenin işleyişinde küçük ama önemli etkiler yaratır.
Yönetim (Governance)
Bu karmaşık bir simülasyon, ama günün sonunda (ya da yüzyılın sonunda?) kararlar senden çıkacak. İşte karar alma sürecin ve yasalarla olan ilişkinin nasıl işleyeceği:
Yönetim Türleri (Government Types)
Paradox’a göre oyunda en az beş farklı yönetim biçimi olacak:
- Monarşi
- Cumhuriyet
- Teokrasi
- Kabile
- Bozkır Hordası (Steppe Horde)
Her bir yönetim biçimi yönetime farklı bir yaklaşım getirecek.
Kabine (Cabinet)
Karakterlerin görev alacağı önemli bir alan, ülkenin kabinesi olacak. Burada yöneticilere çeşitli görevler atayabileceksin. Bu görevler arasında casuslukla mücadele etmekten göç teşvikine (ya da tam tersi, insanları sınır dışı etmeye) kadar çok çeşitli seçenekler bulunacak.
Yasalar (Laws)
Çıkardığın yasaların ciddi etkileri olacak ama bu süreç yavaş işleyecek. Ayrıca bir yasayı geri almak ya da değiştirmek de kolay olmayacak.
Örneğin:
- Özgür Basın Yasası: Taç gücünü azaltır, özgür bireyler yönünde eğilim yaratır.
- Devlet Basını Yasası: Taç gücünü artırır, serfliğe doğru gidişi başlatır.
Dini, askeri, endüstriyel ve başka türde yasalar da olacak.
Yönetim Reformları (Government Reforms)
Bunlar, liderliğin boyunca çıkarabileceğin özel yasalar.
Örnek:
- Dini Hoşgörü Yasası, çok dinli toplumlar için oldukça işe yarar.
- Ancak bazı reformlar sadece belirli kültürlere ya da hükümet türlerine özel olacak.
Örneğin: - İzlanda ulusları, “aile destanları” adlı bir yasa çıkarabilir. Bu, kaşifler ve yerleşimciler çağırmalarına olanak tanır.
Paradox, oyunun çıkışıyla birlikte 150’den fazla benzersiz reform olacağını söylüyor.
Parlamento (Parliament)
Ülkenin çeşitli grupları sen hüküm sürerken parlamentoda didişecek. Ancak parlamento türü, kimin daha fazla söz sahibi olduğunu belirleyecek.
- Din adamları etkili olabilir.
- Burjuvalar işin kontrolünü alabilir.
- Mutlakiyet Çağı’nda ise en güçlü taraf bizzat sen (taç) olabilirsin.
Parlamento gündemini sen belirlersin.
Örneğin:
- Nüfus sayımı mı yapılmalı?
- Madencilik mi genişletilmeli?
Bu tartışmalar sonucunda bazı bonuslar (örneğin bina maliyetlerinde azalma) kazanılabilir. Ancak tartışma istediğin gibi sonuçlanmazsa cezalar da olabilir.
Diplomasi (Diplomacy)
Diplomatik bir eylem yapmak için diplomat harcaman gerekir. Diplomatlar “yenilenebilir” kaynaklardır ama dikkatli kullanılmalı.
Hâlâ şunları yapabilirsin:
- Hediye göndermek
- Diplomatik ilişki iyileştirmek
Ancak bu “görüş” (opinion) artık “güven” (trust) ile aynı şey değil.
Güven, uzun vadeli ittifaklar kurmanı sağlar ve farklı yollarla kazanılır.
Diplomatik Menzil (Diplomatic Range)
1300’lerde İspanya Kralı olarak Japonya’ya diplomat gönderemezsin. Adamların bir yere kadar yürüyebiliyor sonuçta.
Ancak zamanla, teknolojinin ilerlemesi ve ticaret yollarının açılmasıyla bu menzil genişleyecek.
Casuslar (Spies)
Diğer ülkelerde casus ağı kurabilirsin. Bu ağ çeşitli diplomatik eylemlerle ya da başka yollarla gelişir.
Geniş bir casus ağı, özellikle kuşatma gibi savaş durumlarında avantaj sağlayabilir.
Rakipler (Rivals)
EU4’te ülkenin sık sık bir “rakip” ülkesi olurdu. Bu özellik geri dönecek ama daha şeffaf olacak.
Paradox şöyle diyor:
“Geçerli bir rakip; aynı coğrafyada yer alan, benzer ya da daha yüksek rütbeli, ya da aynı kültür grubundan bir ülkedir.”
Klasik örnek: İngiltere vs Fransa
Hiç rakibin olmazsa, casus ağın daha zayıf hale gelebilir.
Uluslararası Yapılar (International Organisations)
Bazı ülkeler daha büyük koalisyonlar ve birlikler oluşturabilecek.
Tarihi örnekler:
- Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu
- Katolik Kilisesi
Ama yeni yapılar da olacak: - Orta Krallık (Çin)
- Tatar Boyunduruğu
Bunlara ek olarak, zamanla organik olarak oluşabilecek hayali yapılar da yer alacak.
Tarih Dışı Ülkeler (Ahistorical Countries)
Europa Universalis oyunlarında sıkça yapılan şeylerden biri, bazı koşulları sağlayarak özel bir ulus oluşturmaktır.
Örneğin:
- Kuzey Avrupa’daki birkaç bölgeyi kontrol edip, “Hollanda”yı kurmak.
EU5’te bu sistemde hayali ulusların da yer alacağı belirtiliyor. Şu ana kadar bilinenler:
- Europa
- Carthage (Kartaca)
- Latin İmparatorluğu
- Kuzey Denizi İmparatorluğu
- Hen Ogledd
Diğer oluşturulabilir ülkelerin tam listesi ayrıca paylaşılacak.
Phew!
Evet, bayağı kapsamlı oldu değil mi? Europa Universalis 5, dünya tarihini simüle etmede şimdiye kadarki en karmaşık ve merak uyandırıcı oyunlardan biri olmaya hazırlanıyor.
Büyük strateji oyunlarının en büyüğü geliyor gibi görünüyor. Bu devasa sistemlerin nasıl öğretileceğini (özellikle yeni oyunculara) görmek ilginç olacak. Crusader Kings 3 bunu başardıysa, belki bu da başarabilir.
